خلاصه ای از شرح مختصر از زندگی ابن سینا بقلم آقای دکتر علی اکبر ولایتی

نقش شیخ الرئیس ابوعلی سینا و اثر گران سنگ وی ( قانون ) در تاریخ تکامل پزشکی اسلام و ایران ابوعلی حسین بن عبدالّله بن سینا ، مشهور به شیخ الرئیس و ابن سینا ، در سال 370 ق .

در حوالی بخارا به دنیا آمد .

در سال 375 ، خانواده او به بخارا عزیمت نمودند و او در آنجا ، به کسب دانش پرداخت .

مهمترین استادان او در این زمان ، محمود مساح ، استاد ریاضی و ابو عبدالّله ناتلی استاد فلسفه و منطق بودند.

در حدود بیست سالگی ، نوح بن منصور سامانی از امرای آل سامان را از بیماری نجات داد و به همین دلیل ، از نزدیکان و همنشینان او شد.

در 22 سالگی پدر خود را از دست داد و با پایان یافتن دوره کوتاه عبداملک دوم سامانی ، امیر آل سامان ، که به جای امیر نوح بن منصور به سلطتنت رسیده بود به کمک ایلک نصر بن علی قراخانی بخارا را ترک و به گرگانج ( اورگنج ) عزیمت نمود.

در گرگانج ، به حضور علی بن نظامی عروضی سلطان محمود غزنوی از آل مامون خواسته بود که عده ای از دانشمندان دربار خود را به دربار وی گسیل کنند و ابن سینا که دیانت شیعه داشت از خشم محمود نسبت به شیعیان با خبر بود ، با شنیدن این خبر ، از نزد آل مامون گریخت و برای پیوستن به دربار شمس المعالی قابوس بن وشمگیر ، روی به گرگان آورد.

اما در این زمان ، قابوس از کار برکنار شده بود و ابن سینا گرگان را به قصد ری ترک نمود .

پس از مدتی توقف در ری ، شیخ به قصد همدان حرکت نمود و سالها در همدان زندگی کرد .

در همین شهر بود که برای مدتی به زندان افتاد .

پس از خروج از زندان و کشمکشهای سیاسی ، از همدان به اصفهان سفر کرد و بخش مهمی از عمر پر ثمر خود را در همین شهر گذراند.

در 421 ، سربازان محمود اصفهان را به تصرف خود درآوردند و کتاب های وی را غارت نمودند.

در سال 427 شیخ به همراه علاء الدوله کاکویه به سوی همدان عزیمت نمود ، در همین شهر بیمار شد و در نهایت در رمضان سال 428 درگذشت.

ابن سینا ، تالیف قانون را در حدود سال 403 ، در هنگامی که در گرگان حضور داشت آغاز نمود.

بخشی از آن را در سال405 و در هنگام حضور در ری تالیف نمود و در نهایت تمامی کتاب را در بین سالهای 405 تا 414 و هنگامی که در همدان زندگی می کرد تالیف کرد.

قانون از پنج کتاب تشکیل شده است.

هر کتاب به چند فن ، و هر فن نیز به چند تعلیم ، وهر تعلیم نیز به چند فصل نیز تقسیم شده است .

اما این بخش بندی در سراسر کتاب یکسان نیست. کتاب های اول و سوم به چند فن و کتاب دوم به دومقاله ، و کتاب چهارم نیز به چند فن تقسیم شده است .

گزارش کلی ، اما مختصر ساختار کتاب بدین شرح است:

کتاب اول ، در امور کلی پزشکی ، چهار فن ، فن اول در حد طب در6 تعلیم ، و روی هم رفته در 63 فصل ، فن دوم در بیماری ها و اسباب و اراض آنها در 3 تعلیم و کلاً 99 فصل ، فن سوم در حفظ صحت در 5 تعلیم و کلاً 71 فصل ، فن چهارم در معالجه بیماری های کلی در 31 فصل .

کتاب دوم در ادویه مفرده در 2 مقاله و 22 فصل.

کتاب سوم در بیماریهای جزئی که دامنگیر انسان می شود از سر تا پا در22 فن و 55 مقاله .

کتاب چهارم در تب ها و در 7 فن و 26 مقاله.

کتاب پنجم در معرفی ادویه مرکبه ( قرابادین ها ) در 2 مقاله علمی و 2 جمله.

چنانچه به ساختار کتاب نگاه دقیق تری داشته باشیم متوجه دلیل دیگری بر اهمیت کتاب خواهیم شد و آن نظم کتاب است .

واقعیت این است که مهمترین دلیل اهمیت قانون در جوامع اسلامی ( بدون توجه به ماجرای پیدایش شرح ها ، خلاصه ها وترجمه های آن ) همین نظم کتاب است.

همان طور که قبلاً بیان شد ، تا پیش از قانون ، دو کتاب دیگر پزشکی اسلامی ، الحاوی و کتاب الملکی از اعاظم کتب پزشکی اسلامی و ایرانی تالیف شده بود.

اما هیچ کدام از این دوکتاب ، ساختار منظم و منطقی قانون را ندارند .

ابن سینا این ساختار منطقی را از درهم آمیزی عصاره و اندیشه های دو دانشمند یونانی که آثار آنها در قرون اولیه عالم اسلامی به عربی ترجمه شد ، یعنی ارسطو و جالینوس پدید آورده است.

ابن سینا موارد و مسائل نظری پزشکی را ارسطویی توضیح داده است ، اما دستورات و دانسته های پزشکی را از جالینوس اخذ کرده و آنها را در کنار هم قرار داده است.

واقعیت این است که علت اشتهار قانون در اروپا نیز آن بوده است که حتی در زبان های اروپایی نیز اثری اینچنین منظم و روشمند که آثار این دو دانشمند را به هم پیوند دهد وجود نداشته است.

و علت پیروزی و موفقیت ابن سینا در این عرصه آن بوده است که حضرت شیخ علاوه بر آن که پزشکی حاذق بوده ، خود فیلسوفی شهیر و موفق نیز بوده است ؛ در مقام مقایسه بین فلسفه پزشکی ( ارسطو و جالینوس ) ابن سینا ضمن اینکه به حقانیت ارسطو رای می دهد ،پزشکان را از پرداختن به مسائل نظری صرف منع می کند تا عنصر فلسفه ، بر آراء پزشکی آنان غلبه نکند.

در کتاب اول ، کتاب کلیات ، تعریف دانش پزشکی ، ارکان ( عناصر ) اخلاط چهار گانه ، اعضای بدن انسان ، نیروهای موجود در بئن انسان ( شامل نیروهای طبیعی ، حیوانی ، نفسانی و نیروهای محرک ) ، شناخت بیماری ها ، حفظ تندرستی ، مرگ و شیوه های مختلف درمان آمده است.

در کتاب دوم ، اصول کلی و دارو شناسی ، خواص و کیفیت داروها و فهرستی از نام داروها ، بر اساس ترتیب حروف الفبا مورد بحث قرار گرفته است. تعداد داروهایی که نام برده شد و خواص آنها تبیین شده ، حدود 800 قلم می باشد .

قسمت اعظم این داروها ، گیاهی بوده و روی هم رفته تمام آتها جزء داروهای مفرده ( غیر ترکیبی و ساده ) به حساب می آیند.

در کتاب سوم ، بیمارهای بدن انسان ، از سر تا پا مورد بحث قرار گرفته است .

در این بخش ، راههای مختلفی برای بهبود این بیماری ها طرح شده است.

در کتاب چهارم ، با محوریت تب ها ، بیماری هایی که اختصاص به عضو معینی از بدن ندارند بررسی شده است.

در کتاب پنجم ، از داروهای مرکب ( ترکیبی و غیر ساده ، به تعبیر پزشکان دوره اسلامی ، قرابادین ) در این کتاب ، انواع پادزهرها ، قرص ها ، شربت ها و مانند آنها شرح داده شده اند.

در این کتاب ، حدود 650 داروی مرکب توضیح داده شده است.